- ۲۱/۰۲/۱۷
- ۰ نظر
1 .مقدمه
سبک نو و ساختارشکن در اثر "پستوی شهر خیس" چه نام دارد و یا به کدام سبک و ژانر ادبی و یا هنری نزدیک تر است؟
در پاسخ این پرسش باید از مقاله ی تحسین برانگیز در نقد اثر "پستوی شهر خیس" نقل قول کنم ؛
"پستوی شهر خیس" تمامی اندوخته ی ادبی فارسی و ادبیات داستانی را یکجا دربر گرفته و در خود دارد اما از یک بوعد این اثر فوق بلند با مختصات و ابعاد و طول و عرض ادبی و چینش واژگانی و پیروی از سبکی نو و ناشناخته با زبان بی زبانی به تمام سبک های پیشین دهن کجی و بی احترامی نموده و از کنار تک تک سبک های هنری مانند ریالیسم، ساسییسم، سوریالیسم، و امثالهم گذر کرده و مسیر ناشناخته ی خودش را پیموده، حال میبایست دو حالت را گمانه زنی داشت که حالت اول؛ نویسنده از سواد نویسندگی و هنری فوق العاده ای برخوردار است و با علم بر اینکه بین سبک ها پل زده و از قواعد و قوانین پیروی نکرده تا با اعتماد به نفس و توشه ی ارزشمندش توجهات را سوی خود جلب کرده و آنگاه با خلق اثری بی بدیل و نوگرایانه و پیشرو برای ادبیات داستانی فارسی چارچوبه ای جدید و خطوط فرضی نو و مبنا و معیار های بالاتری تعیین و تصویب و معرفی کند تا راهگشای کوچه ی بن بست ادبیات داستانی مان شود و تکیه بر جای بزرگان بزند!؟
2_ نویسنده ای حقیقی و ساختار شکن پیدا شده که قصد دارد یک تنه به جنگ با لشکر اساتید و ریش سفیدان قلم به دست و خردمند برود تا خودش را انگشت نما کند و پس از مدتی زار و آشفته، آزرده خاطر و پرشان حال به گوشه ی انزوا و تارک دنیایش بخزد و در غروب غم انگیز یک جمعه ی ابری در اواسط خزان سالهای پیشرو اقدام به پایان زندگانی اش بدهد و وقتی که هجرت کرد و روح از تن جدا ساخت به یکباره همگان شروع به تحسین و تمجید و پیروی از اصول و قواعدش کنند تا رسم زنده کشان مرده پرست این دیار به قوه ی خود باقی و جاری بماند (همانند مرحومان هادی صداقت"صادق هدایت" _ غزاله علیزاده و...)
تنها نکته ی مشخص در ابتدای امر این حقیقت است که نگارنده ی اثر "پستوی شهر خیس" فردی متفاوت و صاحب اندیشه و سبک است و از سر آشنایی و آگاهی بر قوانین و قواعد دست به ساختار شکنی کرده زیرا پیرنگ بسیار قوی اثر و بکارگیری تکنیک های متنوع نویسندگی و آشنایی و پیروی از فن نویسندگی خلاق بشکل های جدید و نامتعارف همه و همگی از نکات برجسته و ستودنی این اثر می باشند و گواهی بر بالا بودن تراز فنی و کیفیت ممتاز و عیار مرغوب نگارنده است.
حال گریزی بر ادبیات داستانی، خواهیم زد . و پیرامون چاپ و نشر و توقیف و حواشی عجیب یک کتاب محبوب به اسم ؛ پستوی شهرخیس به نقد و بررسی می پردازیم و برخی از جنبه های پنهانش را قدم به قدم مرور میکنیم .....
در اثر ادبیات داستانی "پستوی شهر خیس" بطور بی سابقه و غیر معمول ما تمام اشکال و ابعاد مربوط به ادبیات داستانی را خواهیم یافت یعنی از متل؛ قصه های بومی و شفاهی _ از لالابی های مادرانه کهن و فورکلور و بومی و قصه، داستانک، داستان کوتاه، نیمه بلند بلند فوق بلند رمان و غیره... این اثر همچنین از گسترده ترین عرصه های زبان و ادبیات فارسـی، است و نحوه نگارشی آن منثـوری گفتـه
میشود که از ماهیت تخیلی برخوردارند . ادبیات داستانی بـه قصـه، داسـتان کوتـاه، رمـان،
رمانس، و . .. تقسیم میشود که هر داستان میتواند تنها به یکی از این اشکال نوشته و عرضه شود یا داستان کوتاه باشد و یا بلند ، اما در پستوی شهر خیس بشکل تحمل پذیر و نامحسوسی سبک ها پیچیده بر پیرنگ قوی و نو آورانه اش شده و مخاطب را طلسم سیر پیوستگی روند جریان داستان میسازد تا به نکات کلی آن کمتر توجه شود آنگاه با درون مایه منحصر بفرد و سبک ساختارشکنانه اش روز های مدیدی مخاطب را میخکوب محو خواندن کتاب میسازد. اپیزود ها و فصل ها و پیرنگ های اصلی و فرعی و تکنیک ها در یکدیگر تنیده شده و . هر یک از این تقسیمات، خود، قابل تقسیم به انواع گونـاگون
دیگرند ( میرصادقی، 1386)
از میان انواع ادبیات داستانی قصه قدیمی ترین آنهاست که ما به زیباترین شکل موجود در سراسر این اثر به آن بر خواهیم خورد، قصه چیست؟ تاریخچه قصه را بیشتر بشناسیم بد نیست. ؛
. مردم، از گذشته هـای دور، بـه
قصه های نقالان گوش میسپردند و آنها را دنبال میکردند . هرچند هدف قصه ها، به ظاهر،
خلق شخصیت ها و ایجاد کشش و سرگرم کردن خواننـده یـا شـنونده اسـت، درونمایـه و
.زیربنای فکری و اجتماعی قصه ها ترویج و اشاعة اصول انسانی، از جمله عدالت اجتمـاعی
و احترام به حقوق دیگران، است.
تمامی این نکات در اثر پستوی شهر خیس به شکل ممتد و متعدد بکار گرفته شده نویسنده به روشنی آگاه است که قصه ها، با نشان دادن آرمانهای مردمِ نیکسرشت و سرنوشت شومِ تبهکاران، به انسانها
پند و اندرز میدهند و آنها را به داشتن خصلتهای نیکو تشویق و ترغیب میکنند.
از همینرو توانسته با آگاهی از زوایای نهان و آشکار مبحثی همچون "قصه گویی" بهره ی کافی را ببرد.
اصطلاح داستان ممکن است، به طور کلی، بر هر اثر تخیلی، که به نثر نوشته مـیشـود،
اطلاق شود. از همینرو میبایست به "پستوی شهر خیس" داستان گفت. زیرا تمامی ابعاد و خصایص یک "داستان" را در بر میگیرد. و در نگاهی دقیق تر میبایست از فزط تعداد کثیر داستان های نهفته در داستان بزرگتر ، به آن گفت؛ مجموعه داستان های پستوی شهر خیس
داستان یا مجموعه داستان ها ؟ هر دو صحیح است . هرچند که این دو نیـز آثـار تخیلی به شمار میروند. امروزه، این واژه برای رمان، داستان کوتاه، داستان بلند، و گونه های وابسته به کار میرود (تمیمداری، 1377 : 25 - 26)
داستان "پستوی شهر خیس" قصه ای برساخته است، یعنی محصول غیرمتعارف و غیرواقعی قوة تخیل انسـان
است . داستان میتواند مبتنی بر امور واقع باشد و نزدیکترین انطباق ممکن را بین قصه اش و چیزهایی که عملاً در جهان رخ داده اند حفظ کند، یا مانند اپیزود های نیلیا و هاجر بسیار خیالبافانه باشد و درکی را که
از ممکنات معمول زندگی داریم بیان نکند. هرچند داستان موجودیتی واقعـی دارد، تجربـة داستان غیرواقعی است. تجربة داستان بیشتر شبیه خواب دیدن است تـا فعالیـت معمـول در بیداری. این داستان ما را مجذوب میکند، چون، به طرقی پیچیده، در عین حال، هـم شـبیه بـه زندگی است و هم نیست، و مقصود ما هم که میگوییم «تقلید» است جز این نیست . پـس
تجربة داستان برای ما هم متضمن لذت است و هم درک
در این اثر « نثر گفتاری یا نثر محاوره » آمده است:
نثر گفتـاری یـا نثر محاوره نثری است که از زبان مردم سرچشمه میگیرد و همة ویژگی های این زبـان را در خود دارد، از اینرو، درک آن برای همه آسان است. در این نوع نثر، جمله هـا سـاده و کوتاه و گاه بریده بریده است. اغلب در آنْ واژه ها و گاه افعال تکرار میشود . این نوع نثـر از آرایش لفظی خالی است. تعبیرهای مجازی، که در آن بـه کـار مـیرود، دور از ذهـن و پیچیده نیست و در همان حدی است که مردم عادی، هنگام گفتوگو، اغلب، به صـورت کنایه یا ضرب المثل یا اصطلاحات عامیانه به کار میبرند. نمونه هـای خـوب نثـر گفتـاری
فارسی را در قصه های عامیانة کوتاه و بلند فارسی میتوان دید، که متفاوت ترین و منحصربفرد ترین نمونه های آثار که چنین خاصیت و مشخصه ای را دارا باشد میتوان به "پستوی شهر خیس" از شین براری اشاره داشت. با شیرینی و جذابیت و کشش خاص و جمله بندی های راحت اثری فوق بلند آفریده که از ابعاد دیگر همچون تکنیک و پیرنگ و محتوا و درونمایه و روایت و سبک و ژانر بسیار نو آورانه و بی بدیل به نگارش در آمده این اثر. برای اولین تجربه در دوران مدرنیته اثری با سبک فرمالیسم هنری مکتب روسی به زبان فارسی توسط نویسنده ای ایرانی خلق شد. ابتدای امر نقدهای مثبت و تاثیرگذاری از این اثر فاخر نوشته شد و برخی از هنرمندان مطرح دنیا که فارسی خوان و ایرانی تبار بودند را به تحسین و تمجید واداشت، همانند استاد شیرین نشاط، استاد فرج سرکوهی، نویسندگان داخلی مطرحی نیز توجهاتشان را سوی آین ساختارشکنی توسط نوقلم جوان، جلب نمودند و همانند نویسنده جناب آقای دولت آبادی به ابراز نظر و نقد و یا گاهی اعتراض پیرامون تبعات چنین ساختارشکنی هایی پرداختند.
از جمله قصه های بلند غیر عامیانه ایرانی در دهه ی اخیر، داستان جذاب فوق بلند با نام ؛
" پَستویِ شهرِ خیس "
است . لطف تـأثیر ایـن
داستان تا حدی ناشی از نثر ساده و روان نویسـنده اسـت. زبـان آن سـاده و روان اسـت و قصه گو شیوة ایجاز را برگزیده است.
شیوة نگارش و قرائن دیگری، از قبیل مزدخواستن راوی در ضمن نقالی، نشان میدهد که در تنهاترین سری چاپ و نشر و توزیع آن بصورت نسخه چاپی به سایز رقعی با جلد گلاسه دو لبه و کاغذ با کیفیت سوىدی و فونت کوچکتر از معمول به میزان سایز 14 "فونت تحریر" با تعداد صفحات 387 صفحه با کادر و حاشیه ی بسیار کمتر از حد معمول ، با تیراژ محدود از طریق انتشارات رستگارگیلان روانهء بازار کتاب شد. اما ویترین های محدودی رنگ این کتاب را به خود دیدند زیرا انتشارات مربوطه یکی از فعال ترین مراکز پخش و فروش آثار ادبیات داستانی در حوزه ی کتاب میباشد و از جهتی هم این انتشارات دارای تعداد شعبات فروش کتاب و نمایندگی های پرتعدادی در سطح استان های شمالی و تهران و شیراز و مشهد و اصفهان و تبریز و بوشهر و بم و سنندج و زنجان و ابهر و لاهیجان و ساری و گرگان میباشد و طبیعتا تیراژ چاپ نخست در همین شعبات مربوطه بفروش رفت. و پس از بروز حواشی و اعتراضات و تغییر وزیر محترم وزارت ارشاد و اسلامی (دکتر علی جنتی) و انتصاب مدیران و روسای جناح موسوم به اصولگرا این اثر موفق را توقیف نموده و از تجدید چاپ آن جلوگیری بعمل آوردند. تنها و تنها بهانه ای که برای حذف رغیب سیاسی برای جناح اصولگرا بر علیه دکترعلی جنتی موجود بود این مبحث بوده که چرا در زمان وزارت ایشان بعنوان وزیر در وزارت ارشاد اسلامی کشور چندین نویسنده آزاد اندیش و کاریزماتیک و منحصربفرد مانند یغما گلرویی_فاطمه اختصاری_علی بیگی_ شین براری _ مجوز چاپ و نشر آثار ادبی به دست آورده بودند. از این اتفاق با عنوان "مجوز های چاپ کتاب فله ای" نام برده شد، تا بدین طریق رغیب جناح اصلاح طلب را از صندلی قدرت و وزارتخانه پایین بکشانند و بتوانند قدمی موفق در راستای فشار های سیاسی بر علیه حسن روحانی برداشته باشند. از اینرو میتوان شین براری را قربانی دعواهای سیاسی دانست ، البته قابل ذکر است که روزنامه آفتاب یزد در سری چاپ روز 24 اردیبهشت 1396 بر علیه شین براری و چند نویسنده ی نام برده شود در بالا، تیتر جنجالی زد و در ستون صفحه فرهنگ و هنر توسط سردبیر خود مقاله ی کوتاهی چاپ کرد و از این نویسندگان به عنوان نمونه های تهاجم فرهنگی یاد کرد و یا میتوان به ستون نقد ادبی هفته نامه گیل خبر اشاره داشت که در تاریخ 29 اردیبهشت همان سال به فاصله ی کوتاهی پس از روزنامه آفتاب یزد به اعتراض علیه آثار همین نویسندگان پرداخت و تیتر زد؛
ورود فساد و فحشا به حوزه ی نشر کتاب "
در این مقاله بر برخی جملات از آثار نویسنده اقای بیگی و چند مصراع و بیت از اشعار خانم فاطمه اختصاری اشاره شده بود که رد پای استعاره ها و کنایه های جنسی را میتوانستیم بیابیم.
در نهایت امر مهم ترین حادثه وقتی رخ داد که خود نویسنده شین براری ممنوع القلم شد و یک پاراگراف چاپ شده در اپیزود نیلیا که مربوط به شرح کابوس شبانه ی یک از شخصیت های اثر بود سبب جنجال و بایکوت سراسری گشت. زیرکانه نگارش در آمده بود که توانست از سد تیغ تیز ممیزی بگذرد و وزارت ارشاد و یا سانسورچی های حوزه ی نشر کتاب متوجه ی مطلب نشدند. اما کمتر از شش ماه پس از چاپ اثر بالاخره صدایش در آمد و دست نویسنده رو شد . شین براری زیرکانه و جثورانه بر علیه قتل های زنجیره ای دهه هفتاد و کشته شدن هفتاد هشت نویسنده ی روشنفکر کشور به دست عده ای خودسر از وزارت اطلاعات و امنیت کشور اعتراض کرده بود و کنایه وار ماجرا را در کابوس شبانه ی نیلیا به قلم آورده بود همچنین ماجرای اتوبوس ارمنستان و بیست و یک نویسنده ای که مقصد را ته دره برگزیده بودند را به آن اضافه نمود و خلاصه معجون غلیظی از یک حرکت اعتراضی و آزادی خواهانه را به اکران در آورد. از آن پس بود که بسیاری از هنرمندان اصیل و معتبر در سطح بین المللی و ایرانیان مقیم غربت از نویسنده مربوطه حمایت کرده و بیشتر سبب بروز حساسیت در داخل کشور شدند تا تمام و کمال او را بایکوت و بلوکه کنند.
ادامه دارد.....
